Vijverkwek

VIJVERKWEK                     16-9-2007

Al vroeg voor het voorjaar begint, strijken de wilde eenden neer in onze vijver. Het zijn meestal zes of zeven paren. Ieder jaar opnieuw keren ze terug naar hun geboortegrond om te kijken of de omstandigheden nog steeds zo goed zijn om er een nest te kunnen bouwen.

Door de vijveroever te laten voor wat hij is, vormt deze ieder jaar opnieuw een prima broedplaats voor de wilde eenden. Ik tel de koppels en weet dan hoeveel nesten ik kan verwachten. De eenden beginnen zodra het weer het toelaat met het krabben van een kuiltje tussen de afgestorven planten rondom de vijver. Dit gebeurd altijd laat in de avond, nacht of vroege ochtend. Dan is er namelijk de nodige rust in en rondom onze vijver midden op het tuincentrum.

Op mijn speurtocht overdag zie ik dan dat de voorbereidingen voor het nest zijn begonnen, en dat er dus met een weekje de eerste eieren in zullen liggen. De eieren worden heel vroeg in de ochtend gelegd. De moedereend bedekt voor dat ze weggaat de eieren met takjes en blaadjes welke rondom het nest liggen. Hierdoor hebben kraaien, eksters en andere roofdieren weinig kans om de eieren te vinden. De vadereend (woerd) blijft in de buurt van het nest zitten,totdat de moedereend klaar is met leggen. Daarna neemt de moedereend een lekker bad in de vijver en vliegen ze samen de weilanden in, om daar te gaan fourageren en in de avond weer terug te keren naar het nest.

Voordat de vrouwtjes eend weer naar het nest gaat wordt er stevig gepaard in de vijver. Het gaat er aan toe dat het een lieve lust is. Na het paren zoekt de moedereend het nest weer op om haar dagelijkse ei te gaan leggen.

De eend zal altijd heel voorzichtig haar nest benaderen, meestal via een omweggetje om de plaats niet te verraden. Soms kan het wel een half uur duren voor dat ze het nest opzoekt, zo zeker moet ze zijn van haar zaak. Zodra de legperiode van twaalf tot vijftien eieren voorbij is begint het echte broeden. De woerd heeft een wakende taak. Tijdens het broeden houdt hij de wacht, zodat het vrouwtje ongestoord op het nest kan blijven. Met enige regelmaat communiceren ze met elkaar, om te laten weten dat ieder op zijn post is. Een woerd is een echte man, ook al heeft het vrouwtje in de broedperiode geen behoefte meer aan paren, gepaard zal er worden. Met brute kracht paart de woerd met zijn vrouwtje zodra zij de vijver betreed.

Het broeden wordt alleen door het vrouwtje gedaan. Tijdens de broedperiode loopt haar lichaamstemperatuur hoog op en hierdoor worden de eieren verwarmd. In het begin zijn haar broedsessies kort, maar naar gelang het aantal weken worden deze langer en heftiger. Ongeveer ieder uur draait het vrouwtje de eieren en verlegt ze binnen het nest, zodat ze allemaal evenveel bebroed worden. Het mannetje denkt in deze periode maar aan een ding. Blijf van mijn vrouwtje af, en als ik de kans krijg dan knuffel ik ze dood. Iedere keer als het nest verlaten wordt, wordt het opnieuw toegedekt. Terwijl gedurende de broedtijd het nest meer en meer ingericht wordt met blaadjes, takjes en donsveertjes uit moeders kleedje. De donsveertjes zorgen ervoor dat het nest warm en vochtig blijft. Voordat de moedereend weer verder gaat met broeden, maakt ze zich in de vijver zo nat mogelijk, om daarna met water tussen haar veren de eieren te bevochtigen.

Na ongeveer achtentwintig dagen na het leggen van het eerste ei komen de kuikens er uit. Je kunt de kuikens al horen piepen voor dat ze uit het ei zijn. De moedereend geeft de eieren ongeveer twee dagen de tijd om uit te komen, daarna verlaat ze met de kuikens het nest, soms een enkel ei achter latend. De moeder gaat voorzichtig met haar kroost de vijver in. Vader houdt het voor gezien en neemt de benen. Letterlijk en figuurlijk om nog een ander vrouwtje te vinden om een nieuw nest mee te maken. Zijn rol voor de voortplanting zit er op.

De moedereend vindt het toch te onrustig in en om onze vijver, en gaat de volgende dag met haar kroost naar de sloten om ons tuincentrum heen. En daar begint voor haar de ellende. Reigers, kraaien, eksters en roeken hebben net allemaal jongen en zijn driftig op zoek naar het schaarse voedselaanbod in deze tijd. Het gros van de jonge eendjes valt dan ook aan hun ten prooi. Er is voor de moedereend geen houden aan, en ieder moment dat ze dan ook maar even niet alle kuikens in beeld heeft, is ze er weer een kwijt.

De reiger is de brutaalste, in een mum van tijd heeft hij drie vier kuikens te pakken. De kraaien,eksters en roeken vallen aan in groepjes, de een leid af en de ander gaat er weer met een kuiken van door. Binnen een week zit de moedereend dan met nog maar twee of drie kuikens, en in het trieste geval met helemaal niets meer. Gelukkig vindt de moedereend weer snel een partner en volgt er enkele weken later een tweede broed.

Van het tweede broed blijven veel meer kuikens in leven doordat de voedsel behoefte bij de natuurlijke beklagers van de eenden dan sterk verminderd is.

Ook zit er ieder jaar een ander eendenpaartje in onze vijver. Het zogenaamde schieteendje of ook wel waterhoentje. Het waterhoentje staat als voorbeeld voor het ideale gezin. Alles gebeurd samen. Het bouwen van het nest, het broeden, het eten en het opvoeden van het kroost. In het voorjaar zie je ze ineens weer, slepend met takjes en blaadjes, welke ze overal in de vijver opzoeken, om hun nest te gaan bouwen. Als het nest klaar is begint het paren en vervolgens worden er 6 tot 8 eieren gelegd. Na het leggen van het laatste ei begint de broedperiode.

Waterhoentjes zijn zeer territoriaal en dulden dan ook geen indringers in de directe omgeving van hun nest. De broedtijd wordt door beide ouders gedaan. Bij de afwisseling van de wacht brengt de een wat mee voor diegene die op het nest zit. Daarna nemen ze elkaars rol over. Tijdens het broeden brengt de niet broeder regelmatig lekkere hapjes naar het nest. Waakzaam blijven beiden en bij onraad wordt direct ingegrepen. De broedtijd verloopt meestal rustig en voorspoedig.

Zodra de jongen er zijn neemt ieder ouder er enkele onder zijn hoede en verkent de vijver. Tussendoor zit het hele grut op het nest. Het nest wordt soms wel langer dan een maand gebruikt door de kuikens. Pas als de jongen voldoende zelfstandig zijn laten de ouders ze los en ieder leidt dan een eigen bestaan. Wel komen de jongen daarna nog een enkele keer op family bezoek. Na een paar weken hebben de ouders al weer een nieuw nest gebouwd en begint de tweede leg. Het verschil in soort is opvallend. De een zorgzaam binnen het gezin, en de wilde eend een losse band om voor zoveel mogelijk nakomelingen te kunnen zorgen. Het waterhoentje is ook wat minder kwetsbaar dan de wilde eend, doordat beide ouders voor het kroost zorgen.

Hun belagers zijn ook andere dan bij de wilde eend. Snoeken pakken nogal eens een jonge waterhoen en ook de meeuw slaat met enige regelmaat toe. Maar meestal houden beide ouders een of meerdere jongen over. Ook in de natuur blijkt maar weer eens dat een ouder gezinnen het veel moeilijker hebben. De eend mens relatie is er een van , laat mij maar met rust. Als je wat lekkers hebt is dat goed maar reken vooral niet op mij, want na het voeren geef ik meestal stank voor dank op de stoep.

Gerard van Run